فاجعه آب در ایران

ایران سرزمین کوروش و صلح، سرزمینی که تمدن را به جهانیان عرضه کرد، سرزمین رستم و دیوانش، امروز چنگال دیو پلید دیگری دامن وطن دریده و تا نهایت خونش مکیده، دیوی به نام کمبود آب.

البته بی لطفی به کلمه کمبود است اگر نام این فاجعه را کمبود بدانیم. این فاجعه نابودی است و نیازمند واکنش اضطراری و مسئولیت پذیرانه از طرف دولت و شهروندان است. اگر چه با نگاهی تاریک اندیشانه میتوان گفت برای واکنش دادن دیر است اما میتوان عینک خوشبینی بر چشم گذاشته و امید داشت که تا هنوز کارد به استخوان نرسیده کاری کرد.

تفسیر فاجعه

1. اقلیم ایران

ایران به لحاظ اقلیمی در یکی از خشک ترین مناطق جهان قرار دارد. میانگین بارش در ایران 250 میلی متر است که این عدد چیزی در حدود یک سوم میانگین بارش جهانی میباشد. این اقلیم عمدتا خشک منجر به تبخیر بسیار بالایی میشود که در فلات مرکزی به 2500 میلی متر در سال هم میرسد.

2. استفاده بی رویه از منابع آب زیرزمینی

بالغ بر 50 درصد آب شیرین کشور از طریق منابع زیرزمینی تامین میشود. با حفاری های غیرمجاز چاه، مجوز های رانتی حفر و… منجر به کاهش شدید آب و فرونشست در بسیاری از دشت ها از جمله تهران، اصفهان، کاشان و… شده است.

3. کشاورزی ناکارامد

حدود 90 درصد مصرف آب کشور در بخش کشاورزی است. این عدد بسیار بالا بوده ولی با این حال بهره وری بسیار پایین دارد. عدم توسعه و آموزش روش های جدید آبیاری، آبیاری غرقابی و کشت محصولات بسیار آب بر و عدم قانون گذاری و انفعال دولت منجر به شکل گیری فاجعه آب شده است.

4. مدیریت نادرست منابع آب

سد سازی های بی برنامه و بدون ارزیابی اکولوژیکی منجر به تخریب جریان حرکت طبیعی رودخانه، راکد ماندن و تبخیر آب، از بین رفتن محیط طبیعی و زیست بوم رودخانه میشود. میتوان گفت تمام سد سازی های ایران با دستور مقامات عالی رتبه و بدون درنظر گرفتن شرایط محیطی افراد بومی بوده که این خود منجر به زیان های اقتصادی میشود.

5. تغیرات اقلیمی

پس از انقلاب صنعتی روند نشر کربن تصاعدی بوده و این موضوع منجر به گرمایش تدریجی زمین شده است. این گرمایش عواقب سنگینی چون نابودی یخ های قطبی، بالا رفتن سطح دریا ها،  زیر اب رفتن برخی کشور ها،  خشکسالی، سیلاب های ناگهانی،  کمبود غذا و… میشود. تغیر دمای 2 درجه طی این سال ها منجر به گرم شدن زمین و زودتر بخار شدن آب میشود. جالب است بدانیم که در دوران عصر یخبندان میزان دمای میانگین زمین تنها 3 درجه تغیر کرده بود . منجر به چنین فجایعی در سطح زمین شد.

6. صادرات آب مجازی

آب مجازی: آبی است که در فرایند تولید یک محصول مصرف میشود اما به چشم نمی اید. صادراتی محصولاتی چون هندوانه (500 لیتر اب برای هر کیلوگرم) به امارات و روسیه، خیار (250 لیتر اب برای هر کیلوگرم) به بسیای از مناطق جهان و سیب (700 لیتر اب برای هر کیلوگرم) به اسیای مرکزی امار وحشتناکی است. بهتر است به جای صادرات 100 تن سیب به عراق بگوییم صادرات 70 میلیون لیتر اب به عراق! اینگونه است که دیگر با شنیدن خبر صادرات میوه به فلان کشور خوشحال نمیشویم…

راهکارهای جامع برای فرار از کمبود آب

1. اصلاح الگوی کشت در کشاورزی

جایگزین کردن کاشت محصولات پر اب بر در مناطق خشک با محصولات کم اب بر. مثل کاشتن جو به جای برنج در استان خشکی مثل اصفهان. این تغیر الگوی کاشت در مرحله اول با طبیعت محل کاشت هم سویی دارد و از سوی دیگر موجب خالی شدن بیهوده سد ها نمیشود چرا که میتوان بدون نابود کردن اب، کاشت برنج را در استان های شمالی که از نظر بارش و میزان اب مناسب این کار هستند انجام داد. این امر نیازمند حمایت های دولتی، اموزش و سرمایه گذاری است.

2. توسعه آبیاری نوین و مدرن

استفاده از این نوع آبیاری (قطره ای یا بارانی) منجر به کاهش مصرف اب در حدود 40 تا 60 درصد نسبت به آبیاری غرقابی میشود. این امر نیازمند سرمایه گذاری اولیه است و برای استان هایی چون سیستان و بلوچستان، خوزستان و فارس بسیار ضروری است.

3. احیای قنات ها و آبخوان داری

قنات چیست: قنات یک سیستم سنتی انتقال اب است که اب زیر زمینی را از مناطق مرتفع با کمک شیب طبیعی زمین به سمت مناطق کم ارتفاع تر هدایت میکند. بیش از 35 هزار قنات در ایران وجود داشته است.

ابخوان داری چیست: فرایندی است که در ان اب های سطحی که از بارندگی یا سیلاب به وجود امده به صورت کنترل شده به داخل زمین نفوذ داده میشود تا سفره های زیر زمینی تغذیه شوند.

با احیا قنات ها و ایجاد بستر ابخوان داری میتوان با استفاده از اب باران یا سیلاب، قنات ها و سفره های زیر زمینی را تغذیه و همگام با طبیعت زندگی کرد.

4. کاهش هدر رفت آب در شبکه های شهری (نشتی لوله ها و انشعابات غیر قانونی)

این موضوع مستلزم نوسازی و اختصاص بودجه چند ده هزار میلیاردی است که در حال حاضر با توجه به عدم حمایت دولت از طرح های ارزان تر، بیان این طرح با عقل سلیم در تضاد است.

5. شیرین سازی آب دریا

شیرین سازی اب دریا با استفاده از اب شیرین کن، این طرح یکی از هزینه بر ترین طرح های ممکن است که قیمت اب را به حد بسیار زیادی افزایش میدهد. همچنین احداث اب شیرین کن های مقیاس بزرگ نیازمند نیروگاه های تولید برق عظیمی میباشد تا بتواند نیاز برق مصرفی اب شیرین کن را تامین کند.

6. تصفیه پساب شهری و صنعتی

این امر در کلان شهری مانند تهران بسیار مهم و دارای اهمیت است. با احداث تصفیه خانه های پساب شهری میتوان از این اب به اصطلاح دور ریخته شده برای کار های مهمی همچون کشاورزی، فضای سبز و یا صنعت استفاده شود. این کار هزینه بسیار مقرون به صرفه تری نسبت به اب شیرین کن دارد.

7. افزایش اگاهی عمومی و دغدغه سازی

با تولید برنامه های تلوزیونی،  ایجاد اپلیکیشن های مربوطه، اموزش در مدارس، اموزش رفتار مصرفی و… میتوان به اینده امید بست. اموزش و فرهنگ سازی همواره به عنوان بخشی کم اهمیت در نظر گرفته شده اما یکی از مهم ترین عوامل برای اینده یک کشور است.

8. ممنوعیت حفر چاه های غیر مجاز

با برخورد جدی و اعمال جریمه های سنگین مالی باید جلوی حفر چاه های غیر مجاز گرفته شود. و با نصب کنتور های هوشمند باید میزان مصرف اب پایش شود. این امر نیازمند ایجاد مجموعه تیم هایی است که به این موضوعات رسیدگی و نظارت کنند.

دریغ است ایران که ویران شود        کنام پلنگان و شیران شود

لینک های مرتبط: